Anakart (Mainboard) Hakkında Detaylı Bir Rehber

Anakart (İngilizce: motherboard, mainboard), bir bilgisayarın veya diğer elektronik cihazların en temel bileşenlerinden biridir. Tüm donanım bileşenlerini birbirine bağlayan ve iletişimlerini sağlayan devre kartıdır. Üzerinde işlemci (CPU), bellek (RAM), depolama birimleri, giriş-çıkış portları, güç bağlantıları ve genişletme yuvaları bulunur.

Anakartın Bileşenleri

a) İşlemci Yuvası (CPU Socket)

• İşlemcinin takıldığı yuvadır.
• Anakartın desteklediği işlemciler, soket tipine bağlıdır.
• Örneğin:
  • Intel için: LGA 1700, LGA 1200, LGA 1151
  • AMD için: AM5, AM4, TR4 (Threadripper serisi için)

b) Bellek Yuvaları (RAM Slots)

• RAM modüllerinin takıldığı alanlardır.
• DDR (Double Data Rate) türleri vardır: DDR3, DDR4, DDR5 gibi.
• Çift Kanal (Dual Channel) veya Dört Kanal (Quad Channel) bellek teknolojisini destekleyebilir.

c) Yonga Seti (Chipset)

• Anakartın beyni olarak düşünülebilir.
• İşlemci, bellek ve diğer bileşenler arasındaki veri akışını yönetir.
• Intel Chipsetleri: Z790, B760, H610 (Z serisi en üst seviye)
• AMD Chipsetleri: X670, B650, A620 (X serisi en güçlü olan)

d) Güç Regülatörleri (VRM – Voltage Regulator Module)

• İşlemciye ve diğer bileşenlere temiz ve sabit bir voltaj sağlar.
• Kaliteli VRM’ler overclock yaparken daha iyi performans sunar.

e) Genişletme Yuvaları (PCIe – Peripheral Component Interconnect Express)

• Ekran kartı, ses kartı, ağ kartı ve NVMe SSD gibi donanımları takmak için kullanılır.
• PCIe x16: Ekran kartları için.
• PCIe x4/x1: Ağ kartı, ses kartı gibi bileşenler için.

f) Depolama Bağlantıları

• SATA Portları: SSD ve HDD gibi sürücüler bağlanır.
• M.2 Yuvaları: NVMe SSD’ler için yüksek hızlı bağlantılar.

g) Giriş-Çıkış (I/O) Portları

• USB Portları: USB 2.0, USB 3.0, USB 3.2, USB-C gibi bağlantılar.
• HDMI/DisplayPort: Dahili GPU destekleyen işlemciler için görüntü çıkışı.
• Ethernet Portu: Kablolu internet bağlantısı için.
• Ses Giriş/Çıkışları: Kulaklık, mikrofon ve hoparlör bağlantıları.

h) BIOS/UEFI Çipi

• Bilgisayarın açılışını yöneten yazılımı barındırır.
• Güncellenerek yeni işlemci ve donanım desteği sağlanabilir.

Anakart Türleri

AT Form Faktörü (Advanced Technology)

AT (Advanced Technology) form faktörü, IBM tarafından 1980’lerin ortalarında tanıtılan ve uzun yıllar kullanılan bir anakart standardıdır. Büyük boyutları ve kullanım zorlukları nedeniyle zamanla yerini daha gelişmiş form faktörlere bırakmıştır.

Dezavantajları:

• Kasa içinde çok yer kaplar.
• Güç bağlantıları eski sistemler için uygundur, ancak modern PSU’larla uyumsuzdur.
• Kablo yönetimi karmaşıktır.
• Bileşenleri değiştirmek veya yükseltmek zordur.

Kullanıldığı Yerler:

• 1980’ler ve 1990’ların başında masaüstü bilgisayarlarda yaygın olarak kullanılmıştır.
• Günümüzde üretimi durdurulmuş olup artık kullanılmamaktadır.

ATX Form Faktörü (Advanced Technology eXtended)

ATX, 1995 yılında Intel tarafından tanıtılan ve günümüzde en yaygın kullanılan anakart form faktörlerinden biridir. AT form faktörünün eksikliklerini gidermek için tasarlanmıştır ve daha iyi hava akışı, kolay yükseltme ve standart güç bağlantıları sağlar.

Avantajları:

• ATX kasalarla uyumluluk geniş ve yükseltmesi kolaydır.
• Hava akışı iyidir, bileşenlerin aşırı ısınmasını önler.
• Genişleme yuvaları sayesinde ekran kartı, SSD, Wi-Fi kartı gibi bileşenler eklenebilir.
• Modern güç bağlantıları ile günümüz PSU’larıyla uyumludur.

Kullanıldığı Yerler:

• Gaming (Oyun) PC’leri
• İş İstasyonları
• Ev ve ofis bilgisayarları
• Sunucular (Gelişmiş versiyonları)

ATX’in Alt Türleri

a) Micro-ATX (mATX)

• Boyut: 244 mm x 244 mm
• Standart ATX’ten daha küçük ama aynı işlemci ve bellek desteğine sahiptir.
• Genişleme yuvası sayısı 4 adede kadar düşürülmüştür.
• Küçük kasalar için idealdir.
• Daha az PCIe yuvası gerektiren sistemler için uygun maliyetlidir.

b) Mini-ITX

• Boyut: 170 mm x 170 mm
• Tek PCIe yuvası bulunur.
• Küçük sistemler ve HTPC (Home Theater PC) için kullanılır.
• Küçük form faktörlü kasalar ile taşınabilir bilgisayar sistemleri için uygundur.
• Dezavantajı: Daha az genişletme imkanı sunar.

c) Extended-ATX (E-ATX)

• Boyut: 305 mm x 330 mm
• Standart ATX’ten daha geniştir, daha fazla PCIe yuvası ve RAM slotu bulunur.
• Workstation (İş İstasyonu) ve yüksek performanslı oyun sistemleri için tasarlanmıştır.
• Dezavantajı: Büyük kasalar gerektirir ve daha pahalıdır.

Yonga Seti (Chipset) Nedir?

Yonga seti (chipset), anakartın beyni olarak düşünülebilir. İşlemci, RAM, ekran kartı, depolama birimleri ve diğer bileşenler arasındaki veri akışını yöneten, anakartın üzerinde bulunan özel bir entegre devreler grubudur.

Modern bilgisayar mimarisinde, yonga seti anakartın hangi işlemcileri ve bellek türlerini desteklediğini belirler, aynı zamanda genişleme yuvaları, USB bağlantıları, SATA ve PCIe hızları gibi sistem bileşenlerinin işleyişini yönetir.

Kuzey Köprüsü ve Güney Köprüsü (Northbridge & Southbridge)

Geleneksel yonga seti mimarisi iki ana bileşenden oluşurdu:

1. Kuzey Köprüsü (Northbridge)
2. Güney Köprüsü (Southbridge)

Bu modelde, Kuzey Köprüsü işlemciyle yüksek hızda iletişim gerektiren bileşenleri yönetirken, Güney Köprüsü daha düşük hız gerektiren bileşenleri kontrol ediyordu.

a) Kuzey Köprüsü (Northbridge)

• İşlemciye en yakın çiptir ve yüksek hızlı bileşenleri yönetir.
• RAM, ekran kartı (AGP/PCIe) ve işlemci arasındaki iletişimi kontrol eder.
• İşlemcinin hangi RAM türlerini (DDR3, DDR4, DDR5) destekleyeceğini belirler.
• PCIe (eski sistemlerde AGP) bağlantıları buradan yönetilir.
• Hızlı veri akışı gerektiren bileşenleri yönettiği için çok fazla ısınır. Bu yüzden bazen bir soğutucu veya pasif bir ısı dağıtıcı ile desteklenir.

b) Güney Köprüsü (Southbridge)

• Daha düşük hızda çalışan bileşenleri kontrol eder.
• USB, SATA, Ethernet, ses kartı, genişleme yuvaları gibi bileşenleri yönetir.
• Klavye, fare, ses giriş-çıkışları, ağ bağlantıları, BIOS, sistem saatini düzenler.
• İşlemci ile doğrudan iletişim kurmaz, Kuzey Köprüsü üzerinden haberleşir.
• Daha az ısınır ve genellikle ek bir soğutucuya ihtiyaç duymaz.

Anakart hızı, Kuzey Köprüsü ile Güney Köprüsü arasındaki hızdır. Bilgisayarın hızına doğrudan etki eder.

Genişleme Yuvaları (Expansion Slots) Nedir?

Genişleme yuvaları (expansion slots), anakart üzerinde yer alan ve ek donanımların takılmasını sağlayan yuvalardır. Kullanıcılar bu yuvalar sayesinde bilgisayarlarının özelliklerini genişletebilirler. Örneğin, ekran kartı, ses kartı, Wi-Fi kartı, ağ kartı veya NVMe SSD gibi bileşenler genişleme yuvalarına takılabilir.

Günümüzde kullanılan en yaygın genişleme yuvası standardı PCIe (Peripheral Component Interconnect Express) olsa da, eski sistemlerde PCI ve AGP gibi yuva türleri de bulunmaktaydı.

1. PCIe (Peripheral Component Interconnect Express)

Günümüz bilgisayarlarında en yaygın kullanılan genişleme yuvası standardıdır. PCIe, önceki nesil olan PCI ve AGP yuvalarına göre daha hızlı veri aktarımı sağlar.

PCIe’nin Özellikleri:

• Seri veri aktarımı yapar, bu sayede daha yüksek hızlara ulaşabilir.
• Geriye dönük uyumluluk sunar, yani PCIe 4.0 yuvasına bir PCIe 3.0 kartı takabilirsiniz.
• Çoklu şeritli (lane) yapıya sahiptir: x1, x4, x8, x16 gibi farklı genişliklerde yuvalar bulunur.

PCIe Nesilleri ve Hızları

Not: PCIe 5.0 ve PCIe 6.0 yeni nesil teknolojiler olup, özellikle yüksek hızlı NVMe SSD’ler ve güçlü ekran kartları için kullanılmaktadır.

PCIe Yuvalarının Türleri ve Kullanım Alanları

2. PCI (Peripheral Component Interconnect)

PCI, 1990’lı yıllarda yaygın olarak kullanılan bir genişleme yuvasıdır. Ancak yerini PCIe’ye bırakmıştır.

PCI’nin Özellikleri:

• Paralel veri aktarımı yapar (PCIe’nin seri veri aktarımı yapmasına kıyasla daha yavaştır).
• 32-bit veya 64-bit sürümleri bulunur.
• Maksimum hızı 133 MB/s civarındadır.

Kullanım Alanları:

• Ses kartları
• Ağ kartları
• TV kartları

Günümüzde PCI yuvaları çok nadiren kullanılmaktadır!

3. AGP (Accelerated Graphics Port)

AGP, 1990’ların sonlarından 2000’lerin başlarına kadar ekran kartları için özel olarak geliştirilmiş bir genişleme yuvasıdır.

AGP Özellikleri:

• Sadece ekran kartları için kullanılır.
• PCI’dan daha hızlıdır, ancak PCIe’nin çıkmasıyla tamamen terk edilmiştir.
• 8X hızında en fazla 2.1 GB/s veri aktarımı yapabilir.

Günümüz bilgisayarlarında AGP kullanılmaz. Yeni sistemlerde sadece PCIe tabanlı ekran kartları desteklenir.

4. M.2 Yuvaları (NVMe ve SATA SSD için)

M.2 yuvaları, modern bilgisayarlarda NVMe ve SATA SSD’leri bağlamak için kullanılan bir genişleme yuvasıdır. PCIe şeritleri üzerinden çalıştıkları için oldukça hızlıdırlar.

M.2 SSD Türleri:

• NVMe (PCIe üzerinden çalışır) → Çok hızlıdır (3,500 MB/s – 7,000 MB/s).
• SATA (SATA üzerinden çalışır) → Geleneksel SSD hızlarında (550 MB/s).

Günümüzde hızlı depolama birimleri için PCIe tabanlı NVMe SSD’ler tercih edilmektedir.

Portlar

Sonuç

Anakart, bir bilgisayarın tüm bileşenlerini bir araya getiren, aralarındaki iletişimi sağlayan ve sistemin performansını doğrudan etkileyen en önemli donanımlardan biridir. İşlemci, RAM, ekran kartı, depolama birimleri ve giriş-çıkış bağlantıları gibi tüm parçaların sorunsuz çalışmasını sağlayan anakart, sistemin temel yapı taşıdır.